پرواربندی بره نژاد مهربان

مقدمه:

گوشت یکی ازاجزای اصلی و مهم جیره عذایی انسان است. اهمیت گوشت در تامین پروتئین حیوانی مورد نیاز بدن است و پرواربندی گوسفند یکی از منابع عمده تولید گوشت قرمز می باشد. پرواربندی عبارتست از فن افزایش وزن دام در یک دوره زمانی مشخص و نسبتا" کوتاه است. با توجه به این تعریف در می یابیم که مواد اولیه این فن عبارتند از دام مناسب و شرایط محیطی مطلوب.  در ایران نژاد هایی از گوسفند وجود دارند که از نظر تولید گوشت بسیار مناسب هستند  و با بکار بردن روش های اصلاح نژاد نیز می توان کمیت و کیفیت گوشت آنها را بهبود بخشید. تأمین شرایط محیطی مطلوب برای گوسفندان پرواری شامل تغذیه مناسب، تأمین جایگاه مناسب و بهداشتی و رسیدگی به امور بهداشتی دام ها می باشد.

تعریف پرواربندی: به ادامه مراجعه کنید././

تعریف پرواربندی:

چاق کردن گوسفند با استفاده از جیره مناسب و اقتصادی در حداقل زمان ممکنه را پرواربندی می گویند. بطور کلی در پرواربندی هدف اصلی ذخیره چربی  در داخل بافت های عضلانی می باشد.که باعث ترد، خوش طعم و آبدار شدن گوشت می شود. البته در جریان عمل پروار جلوگیری از جمع شدن چربی در قسمت های خارج از بافت عضلانی غیر ممکن است به همین جهت باید حیوانات را در حدی پروار نمود که ذخیره چربی زیاد در بدن باعث کاهش بازارپسندی گوشت نشود.

پرواربندی بره های جوان:

در این روش بره های مازاد، پس از سن شیر خوارگی یعنی زمانی که 20 تا 25 کیلوگرم وزن دارند خریداری  شده و در آغل نگهداری می شوند. در این روش بره ها  با خوراک مناسب تغذیه شده  و در سن 6 تا 8 ماهگی یعنی زمانی که به وزن 40 تا 50 کیلوگرم رسیدندکشتار می شوند. مدت اجرای این روش در ایران حدود یکصد روز  می باشد و بسیار با صرفه است.

پرواربندی گوسفندان بالغ و پیر:

 از آنجایکه گوسفندان بالغ و پیر رشدشان کامل شده است، برای پرواربندی مناسب نیستند ولی برای بهبود و مرغوبیت بیشتر لاشه های میش ها و قوچ های پیر و مازاد گله ، آنها در مدتی حدود یکماه در آعل نگهداری   می کنند. در این مدت تغذیه کافی شده و پس از اینکه از حالت لاغری درآمدند. یعنی مقداری گوشت به بدن گرفتند روانه کشتارگاه می شوند. این روش بیشتر در جهت مرغوبیت لاشه دام های پیر اعمال می شود.

مشخصات گوسفند پرواری:

با توجه به اینکه هدف از پرواربندی گوسفند ، تولید کم هزینه و اقتصادی گوشت می باشد. از اینرو باید          دام هایی را پروارکرد. که از توانایی و قدرت تولیدی و پروار خوبی برخوردار باشند. آگاهی از قدرت پرواری گوسفند به چند طریق انجام می گیرد. که ذیلا"شرح داده می شود.

الف- گوسفند های پرواری باید مشخصات  ظاهری دام های پرواری را دارا باشند تا افزایش وزن مورد نظر به خوبی حاصل گردد.

ب- نژاد های گوسفند پرواری باید از نژاد سنگین وزن که قدرت رشد بیشتری دارند، انتخاب شود.

ج- از نظر سن باید گوسفند های پرواری را طوری انتخاب نمود که دوره رشد بدنی خود را کامل نکرده باشند. به عبارت دیگر شروع پرواربندی باید در سنی باشدکه  گوسفند از فیزیولوژی رشد خود حداکثر استفاده را بعمل آورد.

در مجموع گوسفند ها از لحاظ تناسب اندام به سه دسته زیر تقسیم بندی می شوند.

1- گوسفند های کشیده اندام: رشد این دسته بیشتر در جهات طولی بدن دام صورت می­گیرد.                       بیشتر نژاد های پشمی ، کشیده اندام هستند.

2- گوسفند های کوتاه اندام: در این دسته اختلاف رشد در جهات طولی و عرضی بدن دام کم می باشد. این دسته معمولا" دارای پیشانی عریض،صورت و گردنی کوتاه هستندبه طوری که از خارج چنین به نظر می رسدکه سر دام در سینه فرو رفته است.

دست وپا در این دسته کوتاه و نزدیک به زمین قرار دارد. این دسته دارای سینه ای عریض و مربعی شکل هستند و برای پرواربندی و تولید گوشت  فو ق العاده مناسب  می باشند. اغلب نژاد های گوشتی دارای چنین ظاهری هستند.

3- گوسفندان میانه اندام: گوسفندان این دسته، حد واسط بین کوتاه اندام و کشیده اندام می باشند. از مطالب مذکور می توان چنین نتیجه گرفت که گوسفندان پرواری ظاهری کوتاه اندام دارند و این مسأله  باید در زمان خرید بره مورد توجه قرار گیرد.

سن گوسفند پرواری:

سن دام پرواری را باید طوری انتخاب نمود که حداکثراستفاده از مراحل رشد دام حاصل گردد. بر اساس تجریبات بدست آمده مرحله رشد سریع گوسفند بین 4 تا 5 ماهگی الی 8 تا 9 ماهگی می باشد. بنابراین باید شروع پرواربندی را به منظور بهره گرفتن از حداکثر رشد، از سن 4 الی 5  ماهگی یعنی پس از پایان               شیر خوارگی و سن پروار را 8 تا 9 ماهگی قرار داد.

خصوصیات گوسفند نژاد مهربان:

این نژاد جزء گوسفندان سنگین وزن کشور بوده که زاده اصلی آن منطقه­ای به نام مهربان درمنتهی الیه شهرستان کبودرآهنگ، مرز بین استان همدان و زنجان است. که به علت خصوصیات مفید این نژاد  مورد علاقه دامداران می باشد. مشخصات ظاهری گوسفند نژاد مهربان دارای بدنی پوشیده از پشم بجز در ناحیه زیر گلو، صورت و زیر شکم می باشد. رنگ عالب این نژاد قهوه ای روشن تا خرمایی می باشد، که با افزایش سن، رنگ پشم روشنتر می گردد. استخوان بینی برآمده، چشم ها مورب و سوراخ بینی گود و نزدیک بهم دارای گوش  لاله ای شکل و دنبالچه دوکی شکل با دنبه پیوسته می باشد.

این نژاد به بیماری مقاوم بوده و ضریب تلفات بره آن پایین است. خصوصیات شیرواری میش بالا بوده و روزانه تا 500 گرم شیر تولید می کند. درصد باروری آن 5/95 و افزایش وزن روزانه ای برابر 259 گرم در مدت 120 روز پروار داشته است. این نژاد مطلوب پروار بوده و در اکثر نقاط استان پراکنده است و با سایر نژاد ها بطور طبیعی تلاقی یافته است.

تغذیه گوسفند پرواری:

گوسفند پرواری برای زنده ماندن و چاق شدن به غذا نیاز دارد. آن مقدار از غذا که برای رفع احتیاجات دام جهت زنده ماندن ضرورت دارد را جیره نگهداری می نامند. و به آن میزان غذایی که دام پرواری برای تولید نیاز داردجیره تولیدی می گویند. بنابراین با توجه به مطالب گفته شده باید احتیاجات دام پرواری را برای نگهداری و تولید محاسبه کرده و با مواد خوراکی مناسب و مورد نیاز تأمین نمود.

مواد خوراکی مورد استفاده در تغذیه گوسفند:

مواد خوراکی مورد استفاده در تغذیه گوسفند از منابع زیر منشأ می گیرد 1-  از علوفه های سبز مانند علوفه های سبز مرتعی ، علوفه های تیره غلات و حبوبات 2-ریشه ها وغده ها   3- دانه ها و مازاد محصولات کشاورزی   4-  باقیمانده کارخانجات نظیر مازاد کارخانه های آردسازی، مازاد کارخانجات  قند- خوراک با منشأ حیوانی شامل مازاد کشتارگاه ها( پودر گوشت، پور استخوان، چربی های حیوانی) اصطلاحا" به مواد علوفه ای که دارای انرژی زیاد ، حجم کم و فیبر کم داشته باشند،کنسانتره می گویند.یونجه، علوفه های سبز مراتع ، سیلاژ ساقه ذرت و ... را علوفه خشبی می نامند.دانه های غلات و حبوبات و محصولات فرعی نظیر کنجاله ها و باقیمانده کارخانجات جزء مواد کنسانتره ای محسوب می شود.

یونجه: یونجه گیاهی خوشخوراک بوده و از نظر پروتئین، کلسیم و ویتامین بسیار غنی است. ارزش غذایی یونجه  بیشتر در برگ های جوان و در درجه دوم در ساقه آن است. بنابراین در مصرف یونجه باید سعی نمود که برگ های جوان آن هدر نرود.  یونجه را بایدزمانی درو کرده و به مصرف رساند که حداقل ده درصد مزرعه به گل نشسته باشد تا اولا" تعادل مواد غذایی آن برقرار گرددو ثانیا" پروتئین های نارس باعث بروز نفخ در دام نگردد بعد از گل دهی کامل یونجه ، تا حدود ارزش غذایی آن کاسته می شود.

دانه جو : دانه جو اگر بصورت بلغوری به گوسفند پرواری خورانده شود.  یکی  از منابع تامین انرژی برای دام خواهد بود.

کاه: کاه یعنی ساقه خشک گیاهان  تیره غلات و حبوبات که پس از کوبیدن و جداکردن دانه بدست می آید. کاه از نظر مواد غذایی بسیارضعیف است. ولی به عنوان غذای شکم پرکن در تغذیه دام استفاده می شود. که جهت استفاده در دام پرواری باید کاه را غنی سازی کنیم.

سبوس: غشاء خارجی دانه ها را که ارزش بسیار زیادی برای دام پرواری دارد سبوس می نامند. سبوس        سهل الهضم و پر انرژی است و حالت ملین دارداز سوی دیگر سبوس فسفر زیادی دارد.

مازاد کارخانجات روغن کشی:

مازاد کارخانجات روغن کشی را کنجاله می نامند. کنجاله ها ارزش غذایی بسیار زیادی مخصوصا" از نظر دارا بودن پروتئین دارند و یکی از اساسی ترین خوراک های گوسفند  های پرواری به شمار می روند.کنجاله ها شامل کنجاله تخم پنه و کنجاله سویا می باشد.

مازاد کارخانجات قند سازی:

1- تفاله چغندر: که بسیار مقوی بوده و برای مصرف دام پرواری بسیار مناسب است.

2- ملاس چغندرقند: این ماده خوراکی باعث خوشخوراکی مواد خوراکی دیگر شده و برای خوراک دام پرواری بسیار مناسب است.

احتاجات غذایی دام های پرواری:

گوسفند پرواری  برای رشد و تولید گوشت به مواد مغذی ریر نیازمند است.

الف- انرژی: معنی ساده انرژی توانایی انجام کار است و واحد آن کالری نام دارد. گوسفند انرژی را برای وظایف مختلف در بدن بکار می رود. مقداری را صرف نگهداری بافت های بدن ، مقداری را صرف فعل و انفعالات شیمیایی و حیاتی و مقداری را نیز صرف رشد و نمو خود می کند.

چنانچه این مقدار از  انرژی تأمین نشده و در اختیار دام قرار نگیرد. این کمبود ها به شکل های مختلف در بدن دام ظاهر می شود. یکی از مهمترین علایم ظاهری کمبود تغذیه در گوسفند ، لاغر شدن دام، رشد نکردن دام و کمبود انرژی است.

ب- پروتئین: پروتئین ها از واحد های اسید آمینه تشکیل شده اند. پروتئین ها در ساختمان بافت های بدن نقش سازند ه ای دارندو وجود آنها برای رشد و نمو دام بسیار ضروری می باشد. دام های لاغر اغلب دچار کمبود مواد پروتئینی هستند که در این رابطه باید از طریق تأمین مواد خوراکی، مخصوصا" کنجاله هاتغذیه شود.

ج- آب: گوسفند پرواری آب مورد نیاز خود را از سه طریق آب آشامیدنی، آب همراه غذا و آب حاصل از فعل و انفعالات در بدن تأمین می کند. اصولا" گوسفند پرواری سه برابر مقدار ماده خشک مصرفی به آب نیاز دارد که حد متوسط آن 3 تا 5 لیتر در روز است.

مواد معدنی: گوسفند پرواری به مواد معدنی مخصوصا" نمک طعام، کلسیم، فسفر، ید و آهن نیاز دارد که کمبود هر کدام ازآنها از رشد و نمو دام می کاهد. برای تأمین نمک مورد نیاز دام بهتر است. سنگ نمک بطور آزاد در اختیار دام گذاشته شود.

د- ویتامین ها: ویتامین ها برای فعالیت عادی بدن مورد نیاز هستند، مخصوصا" ویتامین  D  که در جذب کلسیم و فسفر   نقش مهمی داشته و در رشد اسکلتی دام پرواری بسیار موثر است.

جیره غذایی: عبارت است از  مقدار غذایی  که در مدت 24 ساعت در اختیار دام   قرار می دهند تا دام بتواند به فعالیت های خود ادامه داده و تولید نیز داشته باشد.

جیره متعادل: مخلوطی از چند ماده خوراکی است که دارای مقدار و نسبت صحیحی از انرژی و مواد مغذی مختلف بوده و جنانچه روزانه و به مقدار کافی در اختیار حیوان مورد نظر قرار داده شود. احتیاجات آنرا از نظر انرژی ، پروتئین ، مواد معدنی و سایر مواد مغذی در مدت 24 ساعت تأمین  نماید.

اصول تهیه جیره متعادل:  

1- اصولا" برای تهیه یک جیره متعادل باید از میزان احتیاجات گوسفند به مقدار ماده خشک غذا (با توجه به گنجایش بدن دام) انرژی و پروتئین،  مواد معدنی ، اطلاع کامل در دست باشد.

2- جیره باید به مقدار لازم از انرژی ، پروتئین  و مواد معدنی برخوردار باشد تا از نظر اقتصادی مقرون به صرفه باشد. و در ضمن خوش خوراک بوده  و برای گوسفند پرواری قابل هضم نیز باشد.با توجه به اینکه گوسفند یک حیوان نشخوار کننده است لذا باید در جیره عذایی  آن به ظرفیت بدن دام توجه کامل داشت. با توجه به اینکه در بدن گوسفند میکرو ارگانیسم ها   مسئول هضم مواد خشبی هستند لذا باید مقدار کافی مواد خشبی در اختیار گوسفند قرار داد.

جیره غذایی مورد استفاده در گوسفند پرواری:

مواد خوراکی مورد استفاده در گوسفند پروارری شامل یونجه ، جو بلغور شده، کنجاله تخم پنبه، سبوس گندم ، تفاله خشک چغندر قند و کربنات کلسیم می باشد. که پس از تعییین ترکیبات شیمیایی نسبت به تهیه جیره متعادل بر اساس جداول  استاندارد تغذیه اقدام می گردد. نسبت علوفه به کنسانتره در جدول شماره یک ارائه شده است. بر اساس جداول استاندارد تغذیه مقدار خوراک مصرفی در ماه اول به ازای هر رأس بره 3/1 گیلوگرم در روز بر اساس ماده خشک می باشد می باشد. که 60 درصد آنرا کنسانتره و 40 درصد آنرا علوفه (یونجه)تشکیل می دهد. یعنی جهت هر رأس بره روزانه 78/0 کیلوگرم کنسانتره و  52/0 کیلوگرم علوفه داده می شودکه بهتر است یونجه و کنسانتره ابتدا توسط دامدار کاملا" مخلوط و سپس بصورت آزاد در سه نوبت صبح و ظهر و عصر در اختیار بره ها قرار شود. بطوریکه ده درصد پس مانده در آخور باقی بماند. به منظور عادت پذیری بره ها و جلوگیری ار مشکلات گوارشی با خوراک مصرفی بهتر است تغییر جیره بتدرج طی یک هفته تا ده روز انجام گیرد. در ماه دوم پرواربندی بر اساس جداول استاندارد غذایی مقدار خوراک مصرفی  6/1 کیلو گرم در نظر گرفته شود که نسبت کنسانتره به علوفه 75 به 25 درصد می باشد.یعنی 75 درصد غذا از کنسانتره و 25 درصد آن از یونجه می باشدکه شامل 2/1 کیلوگرم کنسانتره و 4/0کیلوگرم یونجه می باشد. در ماه سوم نسبت کنسانتره به علوفه 80 به 20 می باشد. و مقدار خوراک مصرفی روزانه هر رأس بره بر اساس ماده خشک 6/1 کیلوگرم می باشد. یعنی هر بره روزانه باید 28/1 کیلوگرم کنسانتره و 32/0 کیلو گرم یونجه بصورت مخلوط در سه وعده در یافت نماید .جیره غذایی پیشنهادی و درصد مواد کنسانتره  منتج از طرح تحقیقی ترویجی در جدول شماره  دو در جدول شماره دو ارائه شده است.

جدول یک: نسبت کنسانتره به علوفه در جیره غذایی بره های پرواری

جدول دو: درصد مواد کنسانتره در جیره منتج از طرح تحقیقی ترویجی

انجام پرواربندی:

پرواربندی یکی از روش های  اساسی برای جلوگیری از کاهش تولیدات گوشت کشور است. زیرا این کار مانع کشتار بره های کم وزن  و کم سن شده و زمانی دام کشتار می شود که حداکثر رشد خود را کرده باشد.

خرید بره های قابل پروار:

شرایط جغرافیایی ایران با فصول کاملا" متفاوت، شرایطی را فراهم کرده که میش های بیشتر گله داران بطور فصلی بطور فصلی بارور گردند و معمولا" هنگامی زایش گوسفندان شروع می شودکه علوفه سبز مراتع در دسترس آنها قرار دارد. اواخر زمستان تا اوایل فصل بهار ، مصادف با زایش بره هاست. از اواسط اردیبهشت تا پایان خرداد ماه ، دوره شیر خوارگی بره ها به پایان می رسد. معمولا" در این زمان دامداران  نسبت به فروش      بره های مازاد خود اقدام می کنند. مخصوصا" عشایر که قادر به نگهداری بره های مازاد نیستند. از این رو بهترین زمان خرید بره ، اوایل تیرماه تا اواسط تابستان است. خرید بره بطور معمول در مراکز پرورش گوسفند در ییلاقات و چراگا ههای کوهستانی  و یا در میدان های عرضه دام که معمولا" مکان های بخصوص در اطراف شهر ها هستند، صورت می گیرد. بعضی از دامداران که دارای مراتع غنی هستند بره های خود را تا اوایل پاییز در مرتع و جدا از گله نگهداری می نمایند. تا بره ها رشد بیشتری نموده و بتوانندبا قیمت بیشتر به فروش برسانند.  هنگام خرید این گونه بره ها اوایل پاییزاست که مناسبترین فصل شروع پرواربندی محسوب می شود.

زمان خاتمه پرواربندی:

اصولا" مدت پرواربندی در ایران حدود یکصد روز است. هدف از پرواربندی حداکثر استفاده از قدرت تولید گوشت گوسفند پرواری است و در هر زمان که اضافه وزن، مربوط به افزودن چربی بدن باشد زمان خاتمه پرواربندی است. باید دانست که منظور از پرواربندی تولید چربی نیست بلکه هدف تولید گوشت است.          که رابطه مستقیم با رشد و نمو بدن دارد. البته در این رابطه راندمان  تبدیل غذا به گوشت بسیار مهم است. بنابراین خاتمه پروار را زمانی می توان اعلام کرد که ضریب تبدیل غذایی[1] نسبت به افزایش وزن ، اقتصادی باشد و آن هنگام که افزایش وزن با مصرف همان مقدار خوراک کاهش یابد، زمان خاتمه پروار است.

نکات مهمی که جهت موفقیت در امر پرواربندی باید مورد توجه قرار گیرند :

1- با توجه به اینکه خرید بره ها حدود  50  تا  70 درصد کل مخارج پرواربندی را تشکیل می دهند. بنابراین هر چه در خرید اولیه بره ها دقت شود از نظر اقتصادی و مقرون به صرفه بودن کار پرواربندی  اهمیت دارد.

2- بره هایی که  در اواسط تابستان خریداری می شوند بهتر است تا اوایل پاییز و شروع کاهش درجه حرارت محیط، در چراگاهها یا پس چرا، داده شوند. و سپس  به جایگاه پرواربندی منتقل شوند.

3- جیره غذایی بره های پرواری باید به نحوی تعیین گردد که از نظر قیمت حداقل هزینه را داشته باشد

4- بره هایی که از نژاد های سنگین وزن انتخاب می شوند دارای اضافه وزن بهتر و سرعت رشد بیشتری هستند.    5- سرعت رشد بره های نر بیشتر از بره های ماده است و معمولا" بره های نر از راندمان لاشه بهتر و سرعت رشد بیشتری برخوردار هستند.

6- وجود هورمون های جنسی در سرعت رشد بره پرواری موثر هستند بنابراین اخته کردن دام پرواری صحیح نمی باشد.