فنچ پرنده ای زیبا است که در بسیاری از کشورهای جهان پراکنده است. رنگهای زیبا و متنوعی دارد. پرنده ماده نیز همین رنگ آمیزی را دارد اما چندان براق نیست و رنگ قرمز پیشانی و یا زیر گلوی آن کمتر دیده می شود.
فنچ در حالت طبیعی، روزها از لانه بیرون رفته و بر دانههای موجود در مراتع و کشتزارها و باغها و باغچهها و حشرات کوچک و کرمها تغذیه میکند. پرواز آن کوتاه و موجدار است. پرنده ماده درلابهلای درختان لانه سازی کرده و لانه را با مواد نرم و لطیف نظیر پشم و کرک گیاهان و غیره میپوشاند و در هر بار تخمگذاری 4 تا 6 عدد تخم میگذارد و برای مدت 12 تا 16 روز برتخمها می­خوابد و جوجهها دو هفته بعد از جوجهآوری، لانه والدین را ترک می کنند به ادامه مراجعه کنید

فنچ از پرندگان مفید به شمار می رود، زیرا که بسیاری از حشرات کوچک و کرمها را در هنگام تغذیه جوجهها از بین می برد.
این پرنده در زبان عربی نامهای متعدد داشته و به آن « حسون » ؛ « ابوالحسن » ؛ « ابو زقاق »، « ابو زقایه »، « زقیقیه » و« شوبکی » و « طیور الجنه » گویند . جمع آن در زبان عربی «حساسین» است وبه پرنده ماده نیز « ام الحسن» گویند. آواز آن نیز « زقزقه » یا « صداح » نامیده میشود در زبان فارسی به آن سهره میگویند ولی نام انگلیسی آن یعنی « فنچ » نیز بسیار متداول و رایج است. قابل ذکر است که برخی از پرندهبازان ایرانی بین دو پرنده سهره و فنچ تفاوت قایل هستند اما حقیقت این است که سهره یکی از گونه های فنچ است.
فنچها به ویژه در نزد کودکان از محبوبیت خاصی برخوردارند، زیرا نه تنها نگهداری از آنها آسان است، بلکه خیلی زود به محیط قفس عادت کرده، شروع به لانه سازی میکنند. فنچ راه راه و فنچ بنگالی یا اجتماعی، از این لحاظ پرندگان مطلوبی هستند، هرچند که به خوبی نمیخوانند. حتی صدای یکنواخت و ناله مانند فنچ راه راه ممکن است پس از مدتی برای صاحب آن آزار دهنده شود. با این وجود، پرورش این پرنده به علت سهولت تشخیص نر و ماده آن، بخصوص در مقایسه با فنچ بنگالی، با موفقیت بیشتری همراه است.
فنچها به هیچ وجه توانایی آسیب رساندن به وسایل منزل را ندارند و به همین علت می توان آن ها را با خیال آسوده در منزل نگهداری کرد، اما اگر از قفس بیرون بیایند، به علت آن که خیلی سریع پرواز میکنند، گرفتن آنها دشوار است بنابر این، نگهداری از آنها برای افراد بیمار و یا معلول مناسب نمی باشد، این در حالی است که برخی دیگر از پرندگان زینتی معمولاً پس از مدتی خود به داخل قفس باز می گردند.
فنچها معمولاً پنج تا ده سال عمر میکنند، و برخی معتقدند که تا یازده سال زنده میمانند، و یکی از پرورشدهندگان ادعا میکرد که فنچ وی تا دوازده سال عمر کرده وتا سه ماه قبل از تلف شدن، تولید مثل میکرده است.
فنچها ازران قیمت بوده و برخی از نژادهای کمیاب آن کمی گرانتر از بقیه به فروش می رسند، به همین علت تهیه چند قطعه فنچ برای نگهداری در منزل کاری بسیار ساده و آسان است. معمولاً فنچها را از قاره آفریقا، استرالیا و آسیا تهیه میکنند. فنچها پرندگان حساسی هستند و باید آنها را از دود سیگار و یا بوهای تند آشپزخانه و یا مواد ضدعفونی قوی محافظت کرد. زیرا که این بوهای تند می تواند باعث مرگ و میر پرنده شود. فنچها نسبت به صحبت کردن و یا سوت زدن آدمی عکس العمل نشان داده و از این کار خوشحال می شوند، اما متأسفانه قدرت تقلید صدا را ندارند.


رده بندی علمی فنچ :
Kingdom: Animalia
Phyium: Chordata
Class: Aves
Order: Passeriformes
Famiy: Fringillidae
Genus: Carduelis
بیشتر فنچ های موجود در جهان جزو خانواده فرنجیلیده می باشند . اما برخی از فنچ ها به خانواده های دیگری نظیر خانواده استریلدیده، خانواده پلوسیدهو خانواده پاسیریده نیز وابسته اند و به منظور آشنایی با خانواده های مذکور توضیحاتی مختصر در باره هر یک از خانواده های فوق الذکر داده می شود :

1 . خانواده(فنچ) فرنجیلیده:
نام دیگر این خانواده «فنچ حقیقی» است و دارای چندین زیر خانواده و بالغ بر 125 گونه می باشد. اعضای این خانواده از محبوب ترین گونه های طیور زینتی در بین پرورش دهندگان پرندگان خانگی به شمار می روند. پرندگان این خانواده دانه خوار و حشره خوار با منقاری کوتاه، مخروطی و قوی ، و پر و بال رنگارنگ هستند و برخی از آن ها دم دراز و سری برجسته دارند. بسیاری از آنان لکه های رنگین بر روی شانه ها و بال ها و دم دارند. نرها معمولاً رنگی وخوش نقش ونگار هستند وماده ها معمولاً ساده ومعمولی هستند . در خارج از فصل زاد ولد دسته جمعی به سر می برند. در فصل جفت گیری روی درختان ، بوته ها، یا زمین لانه می سازند. آنان عمدتاً در مناطق جنگلی تولید مثل کرده و پروازی موجی شکل دارند و آوازشان از زرد پره ها دلنشین تر وآهنگین تر است. حداکثر 3 تا 5 تخم می گذارند و مدت خوابیدن بر روی تخم ها در حدود 12 تا 14روز می باشد و جوجه ها بر روی حشرات کوچک تغذیه می کنند. البته این خانواده علاوه بر فنچ شامل قناری نیز می شود که بحث در باره آنان در این مقوله نمی گنجد. فنچ های جزیره هاوایی که در جزایر هاوایی وجود دارند نیز جزو این خانواده اند. این فنچ ها بسیار نادر بوده و در معرض خطر انقراض می باشند.

2 . خانواده استریلدیده Estrildidae :
این خانواده شامل فنچ طوطی وار، فنچ علفی وگونه های دیگری نظیر: فنچ منقار مومی ، فنچ مونیا ، فنچ مونکین وفنچ راهب می باشد. اعضای این خانواده بیش از 133 گونه می باشند. این پرندگان در قاره های آفریقا، آسیا و استرالیا وجود دارند و برخی از اعضای آن، فنچ های بسیار زیبایی هستند که به رنگ های مختلف دیده می شوند و بسیاری از آنان در قفس نیز قادر به تکثیر و زاد و ولد می باشند. بسیاری از آن ها خوش آواز هستند که از آن میان می توان ازفنچ منقار مومی نام برد. این پرندگان مقاوم بوده و می توانند با دماهای مختلف سازگار شوند، اما برخی از آنان نیز نمی توانند سرمای بیش از حد را تحمل کنند و ممکن است در اثر سرما تلف شوند.
در طبیعت بسیاری از آنان به صورت گله های کوچک در چمنزارها و دشت ها زندگی می کنند و بیشتر دوست دارند که لانه هایی با علوفه و به صورت کروی شکل با درهای جانبی بسازند. در حدود 4 تا 8 تخم می گذارند و مدت خوابیدن بر روی تخم در حدود 16 روز است.

3 .خانواده پلوسیده Ploceidae :
این خانواده شامل فنچ بافنده Weavers وفنچ Whydahs می باشد. خانواده پلوسیده چندین زیر خانواده و در حدود 156گونه دارد. این پرندگان بیشتر در قاره آفریقا و گاهی در اروپا وآسیا دیده می شوند. بیشتر بر روی دانه های ریز تغذیه می کنند و پرندگان دلیری هستند. پرنده نر کند ذهن بوده و تنها در فصل جفتگیری به رنگ های مختلف درمی آید و معمولاً به رنگ های سیاه و آبی فولادی می باشند و ماده ها به رنگ قهوه ای می باشند. در غیر فصل جفتگیری، صید یک جفت از آن ها کار دشواری است زیرا که هردو به رنگ زرد یا بلوطی می باشند. دم های بسیار درازی دارند و در فصل جفتگیری طول دم آن ها بین 20 تا 40سانتیمتر خواهد بود. در طبیعت به صورت کلونی زندگی می کنند و لانه های محکمی از خس وخاشاک و برگ درختان و گل درست می کنند و در حدود 2 تا 4 تخم می گذارند و مدت خوابیدن روی تخم بین 11 تا 17 روز است.

4 . خانواده پاسیریدهPasseridae :
پرندگان اجتماعی کوچکی هستند که بیشتر در سرزمین های باز زندگی می کنند و بیشتر دانه خوار هستند و رنگ آنان معمولاً خاکستری و بلوطی و سبزه می باشد و گاهی اوقات نیز به رنگ سیاه دیده می شوند و از جمله اعضای این خانوده فنچ برفی است که به رنگ سفید و در برخی دیگر از گونه ها به رنگ زرد است. معمولاً لانه های بزرگی می سازند و در حدود 2 تا 7 تخم می گذارند و مدت خوابیدن روی تخم آنان بین 12 تا 15 روز است.

تاریخچه پرورش فنچ :
از سال 1478میلادی که جزایر قناری به تصرف اسپانیایی‌ها درآمد، تعداد زیادی از فنچ ‌یا سهره های وحشی وهمچنین تعدادی قناری از آنجا به اسپانیا آورده شد و چون این پرندگان آوای دلنشینی داشتند به تدریج اسپانیایی ها به پرورش این گونه پرندگان در منازل علاقمند شدند وچندی نگذشت که تکثیر انبوه این گونه پرندگان توسط برخی از پرورش دهندگان اسپانیایی آغاز گردید و سپس برای فروش به سایر کشورهای اروپایی صادرگردید . اما پرورش فنچ از دیر باز در کشورهای مختلف نظیر هندوستان ، ایران وچین رواج داشته است و در ادبیات فارسی کهن ، نام «سهره» به وفور دیده می شود.


قفس پرنده :
محل استقرار قفس پرنده نباید محیط شلوغ و پرهیاهو و یا در فاصله نزدیکی از دیوار یا تلویزیون یا روبروی دریچه کولر یا باد پنکه و مجاور بخاری یا شوفاژ باشد. همچنین باید از گذاشتن قفسه بر روی وسایل خانگی لرزش دار نظیر یخچال ویا فریزر خودداری کرد.
پرنده در طول روز نیاز به نور کافی و مناسب و هوای تازه دارد. لذا برای قفس محل نزدیک پنجره بسیار مناسب است به شرط این که در زیر تابش مستقیم نور خورشید یا در برابر کوران باد سرد نباشد.محل نصب قفس نباید پایین و یا در روی سطح زمین باشد و بهتر است که در ارتفاع دید یک انسان ایستاده و در زاویه اتاق نصب شود و همچنین پشت به دیوار نصب شود تا پرنده احساس امنیت بیشتری نماید. از آنجا که پرندگان به محیط اطراف خود انس می گیرد و محیط اطراف را به عنوان قلمرو خود می شناسد. بنابراین توصیه می شود که تادر حد امکان از تغییر محل نصب قفس پرنده خودداری شود.
قفس باید عریض و جادار باشد و امکان تحرک پرنده و یا پرندگان در آن به خوبی فراهم شود. شیک بودن ظاهر قفس برای پرنده اهمیتی ندارد.کف قفس، میله عرضی و ظروف آب و غذای پرنده را باید روزانه پاک و شستشو و خشک نمود. لذا بهتر است از قفس هایی که دارای کف کشویی است، استفاده شود.سقف قفس بهتر است صاف مسطح باشد تا امکان پرواز و تحرک پرنده بیشتر فراهم شود. قفس های مدور عملاً امکان پرواز در قفس را از پرنده می گیرد. بخصوص فنچ را نباید در قفسهای مدور نگهداری کرد. چون شکل این قفس ها پرنده را وادار می کند تادر یک مسیر مصنوعی و ناخواسته پرواز کند، لذا وجود دو یا چند میله عرضی متناسب با جثه پرنده در داخل قفس بسیار ضروری است و زمینه تحرک بیشتر پرنده را فراهم می نماید.
فنچ ها بسیار فعال هستند و از پریدن به این سو و آن سو بسیار لذت می برند. متخصصین توصیه می کنند دارندگان این نوع فنچ بزرگترین مکان ممکن را جهت پریدن به این حیوانات اختصاص دهند. بنا بر این توصیه ها مکان زندگی آنها نباید کمتر از 20 اینچ باشد. قفس های چوبی و فلزی ارزان قیمت پر طرفدارترین قفسها برای نگهداری فنچ ها می باشند.
به خاطر اندازه کوچک فنچ ها این پرندگان مکان زیادی را به خود اختصاص نمی دهند. برای فنچ ها فضای بین میله های قفس نباید بیشتر از نیم اینچ باشد. قفس های ساخته شده از فلز برنج به خاطر خاصیت سمی فلز مذکور، توصیه نمی شوند.

تغذیه فنچ :
در طبیعت فنچ ها برای به دست آوردن غذاهای مورد نیاز ، اقدام به طی مسیرهای طولانی وگاه مهاجرت به سوی مکان های پر غذا می کنند. اما در حالت اسارت ، پرورش دهندگان باید غذاهای متنوعی را برای آن ها فراهم کنند. همچنین باید توجه داشت که تمام سبزیجات ومیوه های تازه ممکن است به سموم کشاورزی آلوده باشند وباید قبل از قراردادن هر نوع سبزی ومیوه در اختیار پرندگان ، آن ها را به خوبی شستشو داد . پرندگان در طبیعت ، از سبزی ها ومیوه هایی تغذیه می کنند که جنگلی هستند وآلوده به سموم کشاورزی نیستند. اما سبزی ها ومیوه هایی که آدمی بر آن ها تغذیه می کند معمولاً آلوده به سموم کشاورزی هستند که باید قبل از تغذیه به خوبی شسته شوند. غذای فنچ را معمولاً مخلوطی از دانه قناری وارزن تشکیل می دهد. با این که دانه قناری در کشورهای مختلف در سراسر دنیا کشت می شود، در تمام کشورها به همین نام شناخته می شود . بیشتر افراد ترجیح می دهند دان را به صورت آماده ومخلوط خریداری کنند ، با وجود این، می توان هریک از دانه ها را جداگانه تهیه وآن ها را در خانه با هم مخلوط کرد. معمولاً دانه ها به دو صورت بسته بندی شده در بسته های کوچک ویا به صورت فله وبازفروخته می شوند، دانه های بسته بندی شده همیشه گرد وغبار کمتری دارند. در هنگام خرید دانه ها ، به دقت آن ها را بررسی کنید تا مبادا کثیف باشند. مقداری از آن را در کف دست خود بریزید، دانه های خوب ومناسب خیلی سریع جدا از هم در کف دست قرار می گیرند. در صورت مشاهده کوچک ترین اثری از رطوبت یا جوانه زدن یا وجود فضله موش در دانه ها ، جداً از خرید آن خودداری کنید.

تولید مثل فنچ :
بعد از لانه سازی ماده فنچ 4 تا 6 تخم می گذارد و سپس روی آنها می نشیند. سر در آوردن جوجه ها از تخم و دوره خوابیدن روی تخم ها ممکن است 12 تا 16 روز و یا بیشتر طول بکشد. همه مراحل خانه سازی تا مستقل شدن جوجه های بال و پر گشوده تقریباً 2 ماه طول می کشد.
بیشتر پرورش دهندگان فنچ این پروسه را با اشتیاق دنبال می کنند. این مهم است که به فنچ ها اجازه ندهیم با فواصل نزدیک زاد و ولد کنند. تولید و تناسل هم نژادها باعث ضعف در زاد و ولد و نهایتاً بخطر افتادن نسل پرنده می شود. گزارش های فراوانی از تولید مثل فنچ ها در اسارت وجود دارد که نشان می دهد این پرنده به راحتی می تواند در قفس ها به زاد وولد پردازد. تولید مثل برخی گونه های نظیر فنچ راه راه وفنچ بنگالی بسیار ساده وآسان است ومی توان از ماده های این گونه فنچ به عنوان پرستار برای تولید مثل سایر گونه ها استفاده کرد. البته برخی از گونه های فنچ نیز در اسارت قادر به تولید مثل نمی باشند. معمولاً زاد وولد فنچ ها در فصل بهار روی می دهد وفنچ ها قبل از تخم گذاری اقدام به لانه سازی می کنند وشکل لانه از نژادی به نژاد دیگر فرق می کند. برای تهیه کردن لانه می توان براده چوپ ، پر و خس وخاشاک در اختیار پرنده قرار داد. فنچ ها از سن شش ماهگی به بعد قادر به تولید مثل هستند وبهترین سن برای آغاز تولید مثل هشت ماهگی است و فنچ های نر وماده باید قبل از تولید مثل از سلامتی وتغذیه مناسب برخوردار باشند. قابل ذکر است که برخی از پرورش دهندگان ژاپنی اعلام کرده اند که فنچ بنگالی بعد از چهارماهگی قدرت تولید مثل را خواهد داشت، اما به نظر می رسد که سن چهارماهگی برای تولید مثل به هیچ وجه مناسب نیست زیرا که بدن پرنده هنوز آمادگی کامل برای زاد وولد را ندارد. فنچ ماده بعد از جفت گیری ، اسپرم های فنچ نر را در بدن خود نگهداری نموده وشروع به تخم گذاری می کند ومعمولاً تخم های گذاشته شده بعد از 24 ساعت از آمیزش ، تخم های نطفه دار بوده ومنجر به تولید جوجه می گردد. برخی معتقدند که فنچ ماده تا یکماه بعد از یک بار آمیزش می تواند تخم نطفه دار بگذارد.

منبع: پرورش، نگهداری وبیماری های فنچ، تالیف دکتر احسان مقدس، انتشارات نیلوبرگ، تهران، چاپ سوم،1389.